کد مطلب:120974 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:364
بخش هفتم : شخصیت والای گردآورنده نهج البلاغه (سید رضی رحمه الله)
سید رضی در سال 359 هجری قمری در بغداد دیده به جهان گشود، نامش ((محمد)) بود و بعدها به ((شریف رضی)) ((ذوالحسین)) شهرت یافت.
پدر وی ابو احمد حسین بن موسی بن محمد بن موسی بن ابراهیم بن موسی بن جعفر علیه السلام كه از نسل امام موسی بن جعفر علیه السلام بوده در دو دولت عباسی و آل بویه منزلت عظیمی داشت كه ابو نصر بهاء الدین به وی لقب ((الظاهر الاوحد)) داد.
ابو احمد پنج بار ریاست و سرپرستی طالبین (سادات) را عهده دار شد، و در حالی كه عنوان ((نقیب)) و ((بزرگ)) سادات را داشت از دنیا رفت.
مادر وی فاطمه دختر حسین بن ابی محمد اطروش از نسل امام علی علیه السلام بود كه نسبش با شش واسطه به آن حضرت می رسد. - فاطمه بنت الحسین بن ابی محمد الحسن الاطروش بن علی بن الحسین بن علی بن عمر بن علی بن ابی طالب علیه السلام. ی
فاطمه زنی فاضله، پارسا، بلند نظر و با تقوا بود و به همین دلیل توانست فرزندانی همچون سید شریف رضی و سید شریف مرتضی در دامان خود پرورش دهد.
آری سید شریف رضی از چنین پدر و مادری به دنیا آمد و در میان چنین خاندان پاك و با شخصیتی پرورش یافت كه از كودكی آثار بزرگی، جلالت، مجد و عظمت از چهره اش نمایان بود.
ابن ابی الحدید معتزلی در كتاب ((شرح نهج البلاغه)) ج 1، ص 41 داستان شاگردی سید رضی و سید مرتضی، نزد شیخ مفید رحمه الله را نقل می كند كه بسیار جالب و شنیدنی است:
((شیخ مفید ((ابو عبدالله محمد بن نعمان)) فقیه شبی در خواب دید حضرت فاطمه زهرا علیها السلام دخت رسول اكرم صلی الله علیه و آله دست دو فرزند كوچكش، حسن و حسین را گرفته و وارد مسجد كرخ یكی از محله های قدیمی بغداد شد و آنها را به وی سپرد و گفت علمهما الفقه به این دو فرزند فقه بیاموز، شیخ مفید شگفت زده از خواب برخاست، چون صبح شد مطابق معمول به آن مسجد رفت مدتی نگذشته بود كه دید ((فاطمه)) مادر پاك و پارسای سید رضی همراه با خدمتكاران خویش وارد مسجد شد در حالی كه فرزندان كوچكش سید رضی و سید مرتضی را به همراه داشت، شیخ مفید تا آنها را دید از جا برخاست و به فاطمه سلام كرد، فاطمه رو به شیخ كرد و گفت: ای شیخ این دو فرزندان منند، آنان را نزد شما آوردم كه به ایشان فقه بیاموزی.
شیخ مفید به یاد خواب شب گذشته خویش افتاد و گریه كرد و آنگاه دستان خواب خود را برای فاطمه بازگو نمود، و بدینسان شیخ مفید به تعلیم و تربیت آن دو كودك همت گماشت، و خداوند نیز بر آنان منت گذاشت، و درهای دانش و فضایل فراوانی را به روی آنان گشود و از آنان آثار ماندگار و مفیدی در روزگار به جای ماند)).
مرحوم علامه امینی در كتاب ارزشمند ((الغدیر)) ج 4، ص 181، درباره سید رضی می گوید: ((سید رضی)) از مفاخر خاندان پاك نبوی و پیشوای دانشمندان علم و حدیث و ادب و قهرمانی از قهرمانان عرصه دین و دانش و مذهب است.
آری او در تمام آنچه از نیاكان پاك خود به ارث برده بود پیشتاز و نمونه شد:
از دانش جوشان و فراوان، روحیات بلند، نظر صائب و ثاقب، طبع بلند و ابای نفس، ادب برتر و حسب پاكیزه، او از نوادگان شجره نبوی و از شاخه های پربار ولایت علوی است، مجد و عظمتش را از حضرت فاطمه علیها السلام و بزرگی و سیادت را از امام موسی بن جعفر علیه السلام به ارث برده است.
وی صاحب دهها فضایل دیگر است كه قلم را یارای نگارش همه آنها نیست ... )).
سپس علامه امینی رحمه الله نام بیش از چهل كتاب را كه درباره زندگی و شخصیت سید رضی سخن گفته اند ذكر می كند و می افزاید:
((روحیات بلند او را می توان در كتابی كه ((علامه شیخ عبدالحسین حلی)) به عنوان مقدمه در جزء پنجم تفسیر خود در 112 صفحه نوشته، خواند و شخصیت والای او را در كتاب ((عقربه الرضی)) نوشته نویسنده معروف ((زكی مبارك)) در دو جلد قطور مطالعه كرد و پیش از این دو تن، علامه شیخ محمد رضا كاشف الغطاء نیز درباره وی كتابی نوشته است)).
مرحوم محدث قمی در كتاب ((تحفه الاحباب)) ص 457، شماره 606 می گوید: ((محمد بن الحسین الموسوی معروف به سید رضی، برادر سید مرتضی رضی الله عنهما ذوالحسین نقیب علوی و شریف اشراف بغداد مشهور به عظمت شان و علو همت و فصاحت زبان و عذوبت شعر، جلالت شان زیاده از آنست كه ذكر شود، و از برای او در شرف نفس و علو همت حكایاتی است كه مقام نقلش نیست.
در ششم محرم سنه 406 به سن چهل و هفت سالگی وفات فرمود و سید مرتضی از كثرت جزع و مصیبت نتوانست جنازه او را مشاهده نماید، تصانیف او همه ممتاز است ...)).
تالیفات و كتابهای سید رضی رحمه الله:
مرحوم علامه امینی در كتاب ((الغدیر)) نام 19 كتاب و اثر را از سید رضی ذكر كرده كه مهمترین آنها كتابهای زیر است:
1 - نهج البلاغه (كه مجموعه ایست از سخنان و نامه های حضرت علی علیه السلام).
2 - خصائص الائمه (كه سید رضی در مقدمه نهج البلاغه به آن اشاره كرده).
3 - نامه های علمی او (در سه جلد).
4 - مجازات لاثار النبویه
5 - معانی القرآن
6 - حقائق التاویل فی متشابه التنزیل و ...
آنگاه صاحب ((الغدیر)) نام 81 كتاب را كه در شرح یا ترجمه نهج البلاغه تا زمان وی نوشته شده است ذكر می كند.
سید رضی و شعر:
سید رضی در حالی كه به ده سالگی نرسیده بود قصیده ای غراء سروده كه در آن نسب عالی خود را بازگو می كند، و بسیاری از دانشمندان وی رإ؛پ پ شاعرترین فرد قریش می دانند.
خطیب بغدادی در ((تاریخ بغداد)) ج 2، ص 246 می گوید:
((از محمد بن عبدالله كاتب شنیدم كه نزد یكی از بزرگان به نام ((ابوالحسین بن محفوظ)) گفته بود من از گروهی از دانشمندان ادبیات شنیدم كه می گفتند: سید رضی زبر دست ترین شاعر قریش است.
((ابن محفوظ)) در پاسخ گفت: آری این سخن درست است، سپس افزود: در میان قریش كسانی بودند كه خوب شعر می گفتند اما شعر آنان اندك بود، ولی كسی كه هم زیبا شعر گفته و هم زیاد، جز سید رضی كسی نبوده است)).
((نقابت)) سید رضی: - ((نقابت)) منصبی بوده مردمی كه به شخصیت ممتاز و محبوب و عالم برجسته و با تقوی تعلق می گرفت و مردم به طور طبیعی به دور او گرد می آمدند و سرپرستی او را پذیرا بودند و خلفا و سلاطین وقت برای كسب وجهه و محبوبیت به چنین افرادی حكم می دادند صاحب این منصب عهده دار امور ذیل بود:
(1) حفظ و نگهداری آمار خانواده های سادات (شجره نامه سیادت).
(2) مراقبت بر صحت انتساب آنان و حفظ شاخه های سیادت نظیر سادات هاشمی، طالبی، علوی، حسنی، حسینی، موسوی و ...
(3) ثبت موالید و فوت شدگان با دقت تمام.
(4) مراقبت افراد از نظر آداب و اخلاق.
(5) دور نگهداشتن آنان از مشاغل پست و نامشروع.
(6) بازداشتن آنان از ارتكاب گناه و بی حرمتی به قوانین اسلام.
(7) جلوگیری از تعدی و تجاوز سادات به دیگران و پرهیز از خود برتر بینی.
(8) احقاق حقوق آنان (به عنوان وكیل مدافع).
(9) استیفای حقوق آنان از خمس اموال.
(10) مراقبت بر ازدواج زنان و دختران آنان، و ممانعت از ازدواج حتی بیوه زنان با ناپاكان و طاغوتیان.
(11) اجرای عدالت و موعظه خاطیان.
(12) نظارت بر موقوفات و استیفای حقوق آنان از عائدات اموال وقف شده.
(نقل از ((الغدیر)) ج 4، صفحات 205 - 307 با تلخ
ی
سید رضی در سال 380 هجری قمری توسط ((الطائع بالله)) خلیفه عباسی ریاست طالبیین، سرپرستی حاجیان (امیر الحاج) و سرپرستی دیوان مظالم را عهده دار شد، و این در حالی بود كه بیش از بیست و یك سال نداشت. و در 16 محرم سال 403 به ولایت و سرپرستی طالبیین در همه بلاد منصوب گردید و به عنوان ((نقیب النقباء)) خوانده شد.
سید رضی به دلیل كفایت و شایستگی كه داشت در زمان ((القادر بالله)) خلیفه عباسی، سرپرستی حرمین شریفین نیز به وی سپرده شد.
(ناگفته نماند: از آنجا كه سید رضی نفوذ فوق العاده ای در میان بنی هاشم و علویین داشت و بزرگ و معتمد آنان بود، لذا دستگاه خلافت چاره ای جز این نداشت كه اینگونه منصبهای اجتماعی را به اینگونه افراد بسپارد).
سبط ابن جوزی در ((المنتظم)) ج 7، ص 279 می گوید: ((رضی بزرگ طالبیین در بغداد بود، وی قرآن را در مدت كمی بعد از آنكه سنش از سی گذشته بود حفظ كرد، و فقه را نیز به طور دقیق و قوی شناخت و فرا گرفت، او دانشمندی فاضل، شاعری زبردست، دارای همت عالی و متدین بود، روزی مقداری پشم گوسفند از زنی خرید به پنج درهم و چون آن را به خانه برد و گشود در میان آن مقداری نوشته به خط ((ابی علی بن مقله)) یافت پس به ذلال گفت تا زن را حاضر كند، چون زن حاضر گشت به وی گفت من در میان پشمهایی كه از شما خریدم، نوشته ای به خط ((((ابن مقله)) یافتم، اكنون اختیار با شما است، كه اگر خواهی این نوشته ها را بگیر و با قیمت آن - كه پنج درهم است - دریافت كن، زن پول را گرفت و برای سید رضی دعا كرد و برگشت، و همچنین سید رضی دارای جود و سخاوت فراوان نیز بود)))). و به جهت رعایت اختصار در همین جا به این مطلب خاتمه می دهیم
و صلی الله علی محمد و آله الطیبین الطاهرین و آخر دعوانا ان الحمدلله رب العالمین .
پدر وی ابو احمد حسین بن موسی بن محمد بن موسی بن ابراهیم بن موسی بن جعفر علیه السلام كه از نسل امام موسی بن جعفر علیه السلام بوده در دو دولت عباسی و آل بویه منزلت عظیمی داشت كه ابو نصر بهاء الدین به وی لقب ((الظاهر الاوحد)) داد.
ابو احمد پنج بار ریاست و سرپرستی طالبین (سادات) را عهده دار شد، و در حالی كه عنوان ((نقیب)) و ((بزرگ)) سادات را داشت از دنیا رفت.
مادر وی فاطمه دختر حسین بن ابی محمد اطروش از نسل امام علی علیه السلام بود كه نسبش با شش واسطه به آن حضرت می رسد. - فاطمه بنت الحسین بن ابی محمد الحسن الاطروش بن علی بن الحسین بن علی بن عمر بن علی بن ابی طالب علیه السلام. ی
فاطمه زنی فاضله، پارسا، بلند نظر و با تقوا بود و به همین دلیل توانست فرزندانی همچون سید شریف رضی و سید شریف مرتضی در دامان خود پرورش دهد.
آری سید شریف رضی از چنین پدر و مادری به دنیا آمد و در میان چنین خاندان پاك و با شخصیتی پرورش یافت كه از كودكی آثار بزرگی، جلالت، مجد و عظمت از چهره اش نمایان بود.
ابن ابی الحدید معتزلی در كتاب ((شرح نهج البلاغه)) ج 1، ص 41 داستان شاگردی سید رضی و سید مرتضی، نزد شیخ مفید رحمه الله را نقل می كند كه بسیار جالب و شنیدنی است:
((شیخ مفید ((ابو عبدالله محمد بن نعمان)) فقیه شبی در خواب دید حضرت فاطمه زهرا علیها السلام دخت رسول اكرم صلی الله علیه و آله دست دو فرزند كوچكش، حسن و حسین را گرفته و وارد مسجد كرخ یكی از محله های قدیمی بغداد شد و آنها را به وی سپرد و گفت علمهما الفقه به این دو فرزند فقه بیاموز، شیخ مفید شگفت زده از خواب برخاست، چون صبح شد مطابق معمول به آن مسجد رفت مدتی نگذشته بود كه دید ((فاطمه)) مادر پاك و پارسای سید رضی همراه با خدمتكاران خویش وارد مسجد شد در حالی كه فرزندان كوچكش سید رضی و سید مرتضی را به همراه داشت، شیخ مفید تا آنها را دید از جا برخاست و به فاطمه سلام كرد، فاطمه رو به شیخ كرد و گفت: ای شیخ این دو فرزندان منند، آنان را نزد شما آوردم كه به ایشان فقه بیاموزی.
شیخ مفید به یاد خواب شب گذشته خویش افتاد و گریه كرد و آنگاه دستان خواب خود را برای فاطمه بازگو نمود، و بدینسان شیخ مفید به تعلیم و تربیت آن دو كودك همت گماشت، و خداوند نیز بر آنان منت گذاشت، و درهای دانش و فضایل فراوانی را به روی آنان گشود و از آنان آثار ماندگار و مفیدی در روزگار به جای ماند)).
مرحوم علامه امینی در كتاب ارزشمند ((الغدیر)) ج 4، ص 181، درباره سید رضی می گوید: ((سید رضی)) از مفاخر خاندان پاك نبوی و پیشوای دانشمندان علم و حدیث و ادب و قهرمانی از قهرمانان عرصه دین و دانش و مذهب است.
آری او در تمام آنچه از نیاكان پاك خود به ارث برده بود پیشتاز و نمونه شد:
از دانش جوشان و فراوان، روحیات بلند، نظر صائب و ثاقب، طبع بلند و ابای نفس، ادب برتر و حسب پاكیزه، او از نوادگان شجره نبوی و از شاخه های پربار ولایت علوی است، مجد و عظمتش را از حضرت فاطمه علیها السلام و بزرگی و سیادت را از امام موسی بن جعفر علیه السلام به ارث برده است.
وی صاحب دهها فضایل دیگر است كه قلم را یارای نگارش همه آنها نیست ... )).
سپس علامه امینی رحمه الله نام بیش از چهل كتاب را كه درباره زندگی و شخصیت سید رضی سخن گفته اند ذكر می كند و می افزاید:
((روحیات بلند او را می توان در كتابی كه ((علامه شیخ عبدالحسین حلی)) به عنوان مقدمه در جزء پنجم تفسیر خود در 112 صفحه نوشته، خواند و شخصیت والای او را در كتاب ((عقربه الرضی)) نوشته نویسنده معروف ((زكی مبارك)) در دو جلد قطور مطالعه كرد و پیش از این دو تن، علامه شیخ محمد رضا كاشف الغطاء نیز درباره وی كتابی نوشته است)).
مرحوم محدث قمی در كتاب ((تحفه الاحباب)) ص 457، شماره 606 می گوید: ((محمد بن الحسین الموسوی معروف به سید رضی، برادر سید مرتضی رضی الله عنهما ذوالحسین نقیب علوی و شریف اشراف بغداد مشهور به عظمت شان و علو همت و فصاحت زبان و عذوبت شعر، جلالت شان زیاده از آنست كه ذكر شود، و از برای او در شرف نفس و علو همت حكایاتی است كه مقام نقلش نیست.
در ششم محرم سنه 406 به سن چهل و هفت سالگی وفات فرمود و سید مرتضی از كثرت جزع و مصیبت نتوانست جنازه او را مشاهده نماید، تصانیف او همه ممتاز است ...)).
تالیفات و كتابهای سید رضی رحمه الله:
مرحوم علامه امینی در كتاب ((الغدیر)) نام 19 كتاب و اثر را از سید رضی ذكر كرده كه مهمترین آنها كتابهای زیر است:
1 - نهج البلاغه (كه مجموعه ایست از سخنان و نامه های حضرت علی علیه السلام).
2 - خصائص الائمه (كه سید رضی در مقدمه نهج البلاغه به آن اشاره كرده).
3 - نامه های علمی او (در سه جلد).
4 - مجازات لاثار النبویه
5 - معانی القرآن
6 - حقائق التاویل فی متشابه التنزیل و ...
آنگاه صاحب ((الغدیر)) نام 81 كتاب را كه در شرح یا ترجمه نهج البلاغه تا زمان وی نوشته شده است ذكر می كند.
سید رضی و شعر:
سید رضی در حالی كه به ده سالگی نرسیده بود قصیده ای غراء سروده كه در آن نسب عالی خود را بازگو می كند، و بسیاری از دانشمندان وی رإ؛پ پ شاعرترین فرد قریش می دانند.
خطیب بغدادی در ((تاریخ بغداد)) ج 2، ص 246 می گوید:
((از محمد بن عبدالله كاتب شنیدم كه نزد یكی از بزرگان به نام ((ابوالحسین بن محفوظ)) گفته بود من از گروهی از دانشمندان ادبیات شنیدم كه می گفتند: سید رضی زبر دست ترین شاعر قریش است.
((ابن محفوظ)) در پاسخ گفت: آری این سخن درست است، سپس افزود: در میان قریش كسانی بودند كه خوب شعر می گفتند اما شعر آنان اندك بود، ولی كسی كه هم زیبا شعر گفته و هم زیاد، جز سید رضی كسی نبوده است)).
((نقابت)) سید رضی: - ((نقابت)) منصبی بوده مردمی كه به شخصیت ممتاز و محبوب و عالم برجسته و با تقوی تعلق می گرفت و مردم به طور طبیعی به دور او گرد می آمدند و سرپرستی او را پذیرا بودند و خلفا و سلاطین وقت برای كسب وجهه و محبوبیت به چنین افرادی حكم می دادند صاحب این منصب عهده دار امور ذیل بود:
(1) حفظ و نگهداری آمار خانواده های سادات (شجره نامه سیادت).
(2) مراقبت بر صحت انتساب آنان و حفظ شاخه های سیادت نظیر سادات هاشمی، طالبی، علوی، حسنی، حسینی، موسوی و ...
(3) ثبت موالید و فوت شدگان با دقت تمام.
(4) مراقبت افراد از نظر آداب و اخلاق.
(5) دور نگهداشتن آنان از مشاغل پست و نامشروع.
(6) بازداشتن آنان از ارتكاب گناه و بی حرمتی به قوانین اسلام.
(7) جلوگیری از تعدی و تجاوز سادات به دیگران و پرهیز از خود برتر بینی.
(8) احقاق حقوق آنان (به عنوان وكیل مدافع).
(9) استیفای حقوق آنان از خمس اموال.
(10) مراقبت بر ازدواج زنان و دختران آنان، و ممانعت از ازدواج حتی بیوه زنان با ناپاكان و طاغوتیان.
(11) اجرای عدالت و موعظه خاطیان.
(12) نظارت بر موقوفات و استیفای حقوق آنان از عائدات اموال وقف شده.
(نقل از ((الغدیر)) ج 4، صفحات 205 - 307 با تلخ
ی
سید رضی در سال 380 هجری قمری توسط ((الطائع بالله)) خلیفه عباسی ریاست طالبیین، سرپرستی حاجیان (امیر الحاج) و سرپرستی دیوان مظالم را عهده دار شد، و این در حالی بود كه بیش از بیست و یك سال نداشت. و در 16 محرم سال 403 به ولایت و سرپرستی طالبیین در همه بلاد منصوب گردید و به عنوان ((نقیب النقباء)) خوانده شد.
سید رضی به دلیل كفایت و شایستگی كه داشت در زمان ((القادر بالله)) خلیفه عباسی، سرپرستی حرمین شریفین نیز به وی سپرده شد.
(ناگفته نماند: از آنجا كه سید رضی نفوذ فوق العاده ای در میان بنی هاشم و علویین داشت و بزرگ و معتمد آنان بود، لذا دستگاه خلافت چاره ای جز این نداشت كه اینگونه منصبهای اجتماعی را به اینگونه افراد بسپارد).
سبط ابن جوزی در ((المنتظم)) ج 7، ص 279 می گوید: ((رضی بزرگ طالبیین در بغداد بود، وی قرآن را در مدت كمی بعد از آنكه سنش از سی گذشته بود حفظ كرد، و فقه را نیز به طور دقیق و قوی شناخت و فرا گرفت، او دانشمندی فاضل، شاعری زبردست، دارای همت عالی و متدین بود، روزی مقداری پشم گوسفند از زنی خرید به پنج درهم و چون آن را به خانه برد و گشود در میان آن مقداری نوشته به خط ((ابی علی بن مقله)) یافت پس به ذلال گفت تا زن را حاضر كند، چون زن حاضر گشت به وی گفت من در میان پشمهایی كه از شما خریدم، نوشته ای به خط ((((ابن مقله)) یافتم، اكنون اختیار با شما است، كه اگر خواهی این نوشته ها را بگیر و با قیمت آن - كه پنج درهم است - دریافت كن، زن پول را گرفت و برای سید رضی دعا كرد و برگشت، و همچنین سید رضی دارای جود و سخاوت فراوان نیز بود)))). و به جهت رعایت اختصار در همین جا به این مطلب خاتمه می دهیم
و صلی الله علی محمد و آله الطیبین الطاهرین و آخر دعوانا ان الحمدلله رب العالمین .